Het Ikonenmuseum presenteert de heiligen uit de Hanzetijd

(door Maarten van Gemert)  
KAMPEN – Tot het einde van dit Hanzejaar brengt Ikonenmuseum Kampen een aantal Hanzeheiligen voor het voetlicht. Strikt genomen bestaan die niet maar de Hanzesteden kenden wel ieder hun beschermheilige. Met ikonen, waarop ze staan afgebeeld, wordt hun levensverhaal verteld en de patronages uitgelicht. Tijdens de Hanzenacht gebeurde dit bij kaarslicht.

IIn de Hanzetijd ontbeerden de handelaren, varend over de wereldzeeën van toen, de navigatie- en communicatiemiddelen van nu. Wel hadden ze houvast aan patroonheiligen die elke Hanzestad en ambacht kende. Ikonenmuseum Kampen toont er een aantal in de expositie ’Hanze Heiligen’. De heilige Nikolaas, beschermheilige van de stad Kampen, komt met legenden over hem aan bod evenals de patroonheiligen van Hanzesteden in de regio die meededen aan de Hanzenacht.

Heiligen
Het beeld van heiligen als perfecte, volmaakte mensen klopt meestal niet. Heiligen onderscheiden zich vanwege hun standvastig, onderscheidend geloof, zelfopoffering of bijzondere daden. Allereerst blijven het echter gewone mensen, met alle menselijke tekortkomingen. De voorspraak van de heiligen blijft voor ons onontbeerlijk, volgens de Franse abt, en later zelf heilig verklaard, Bernardus van Clairvaux in een preek uit de twaalfde eeuw: „Wat wij uit eigen kracht niet kunnen bereiken, zal ons door hun voorspraak worden geschonken.”
Nikolaas is patroonheilige van ongeveer alles en iedereen en dat maakt hem juist bijzonder. Hij beschermt zeevaarders en reizigers, kinderen en jonge vrouwen, kooplieden en handelaars. „Kortom,” zegt Evelien Jalving, verbonden als directrice aan het Ikonenmuseum, „Nikolaas past echt bij Kampen.”

Nikolaas
De Bovenkerk, gebouwd als rooms-katholieke gotische kruisbasiliek in het begin van de Hanzetijd, is genoemd naar de beschermheilige van de Hanzestad Kampen. De Bovenkerk heet officieel Sint-Nicolaaskerk. De tweede katholieke kerk heet vaak naar Maria, Moeder Gods, en zo heet de Buitenkerk officieel Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopnemingkerk. Van de heilige Nikolaas hangen meerdere ikonen op de expositie met daarbij de vele namen en fabels die van hem bekend zijn.
De iconografie van Nikolaas is voor het grootste deel gebaseerd op Nikolaas van Pinara uit de zesde eeuw. In onze St. Nicolaas, die straks weer uit Spanje naar Nederland komt, zit ook Nikolaas van Myra uit de derde eeuw verweven. Tijdens de Hanzenacht las Liesbeth van Es, conservatrice van het Ikonenmuseum, legendes voor rond Nikolaas. De bezoekers hoorden en lazen bijvoorbeeld waar onze traditie van pepernoten strooien vandaan komt.

Liesbeth van Es vertelt het verhaal van St. Michael (foto: aangeleverd)

Hanzenacht
Tijdens de Hanzenacht vertelde Liesbeth van Es bij de ikoon van Nikolaas diens verhaal. De dochter van Evelien Jalving stond als de jonge Maria op de eerste verdieping bij de ikoon van St. Michael. Elianne begon over de kerstshow bij Tuinland in Zwolle en kwam via het wachten op kerst uit bij de aartsengel Gabriël. Af en toe mocht even het licht aan want de bezoekers liepen met een kaarsje door een stemmig duister Ikonenmuseum tijdens de Hanzenacht. Jalving is tevreden over die avond om met een keur aan deelnemers en activiteiten 800 jaar Hanzeverbond te vieren. „Er is echt samengewerkt”, stelt ze tevreden. Het aantal van 224 bezoekers in 4 uur tijd voor het Ikonenmuseum woog mooi op tegen de 270 bezoekers aan Stedelijk Museum Kampen.
Behalve meerdere ikonen van Nikolaas hangen er ook ikonen van bijvoorbeeld St. Michaël, de aartsengel die vele wonderen verrichtte en de beschermheilige is van Zwolle. Aartsdiaken Stefanus is de beschermheilige van Hasselt en bisschop Martinus van Tours van Doesburg. De andere Hanzesteden worden ook genoemd evenals de soms zeer uiteenlopende ambachten waaraan de patronages gebonden zijn. De expositie van het Ikonenmuseum introduceert met dank aan Van Es een nieuw H-woord: Hanzeheiligen.

Eén van de vele verhalen over Nikolaas bij één van zijn iconen (foto: Maarten van Gemert)

..