Misrekening: Oorlog door ogen opa en oma tegen achtergrond van het wereldtoneel

(door Christiaan Schutte)

KAMPEN – “Ik weet zeker dat ook historici dingen gaan lezen die ze nog niet wisten.” Op voorhand lijkt de stelling van Robert Terpstra een gewaagde. Zijn vandaag gepresenteerde boek Misrekening gaat over de Tweede Wereldoorlog en daar zijn immers al boekenkasten vol over geschreven. En toch … een interview met de Kampenaar is als een gratis gastcollege. Met zijn opa en oma in de hoofdrol en de wereldgeschiedenis als decor met verborgen nissen.

Het levensverhaal van zijn grootouders Herman en Jo Vinke is er eentje met bijzondere wendingen. Doorkruist door de heftige gebeurtenissen uit die tijd. In mei 1942 verhuisden ze van Kampen naar Rotterdam. Twee jaar na het zware bombardement waarmee Nazi-Duitsland Nederland op de knieën dwong. Met eigen ogen zag het stel de enorme impact van het veel minder bekende bombardement van maart 1943. Bommen van de geallieerden, de latere bevrijders, vielen totaal verkeerd. Met recht een van de ‘misrekeningen’ uit het boek.

Beschieting vanuit vliegtuig

Zoals ook de beschieting vanuit een vliegtuig bij Harderwijk wat met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid gebeurde door een Engelse Spitfire. Terpstra: “Dat was in de hongerwinter toen mijn opa en oma terug naar Kampen vluchtten. Helemaal op de fiets. De Engelsen controleerden het luchtruim en schoten op alles wat bewoog om Duitse troepenbewegingen tegen te gaan. Het is zeer aannemelijk dat een geallieerd vliegtuig mijn opa en oma onder vuur nam.” Het jonge stel overleefde gelukkig. En op 17 april beviel de zwangere Jo van een kerngezond meisje, de moeder van Terpstra. Uitgerekend op de dag dat Kampen door de Canadezen werd bevrijd. Terpstra over deze speling van het lot: “Aanvankelijk was het de bedoeling dat ik dit boek zou presenteren op de dag dat het 75 jaar geleden is dat Kampen werd bevrijd en mijn moeder geboren. Alleen was Misrekening eerder af en hebben we er voor gekozen om het uit te brengen nog voor de grote bulk aan evenementen en publicaties die ongetwijfeld gaan verschijnen in het kader van 75 jaar bevrijding.” Met ‘we’ bedoelt Terpstra zichzelf en de bekende Kamper auteur/uitgever Herman Broers. Laatstgenoemde zag meteen in dat dit onderwerp te mooi was om te laten liggen. Vanwege het persoonlijke verhaal waarmee de oorlog dichtbij komt, maar zeker ook omdat het is ingebed in het brede perspectief van de wereldgeschiedenis. Terpstra: “Er staan veel bijzondere, minder bekende en ook nieuwe feiten in het boek. Herman heeft de wijze van bronvermelding gecheckt. Daarnaast was het prettig dat hij als schrijver, wat ik natuurlijk niet ben (Terpstra zit in de hypotheken, red.) heeft meegedacht. Op zijn advies heb ik er een compleet hoofdstuk uit gelaten. ‘Een te grote zijsprong’, zei hij mij. Twee maand schrijven en research weg. Maar het boek werd er beter van.”

Vergissingsbombardement

Het maakt extra nieuwsgierig naar wat het boek wel haalde en dat dus dermate nieuw of horizonverbredend is dat we het moeten weten. Wie dat allemaal wil weten, moet natuurlijk het boek lezen. Maar een aantal zaken wil Terpstra al wel vast verklappen. Te beginnen bij de wereldgeschiedenis. De inval door de Duitsers in Polen wordt algemeen gezien als het begin van de Tweede Wereldoorlog. Dat aan die inval een grensconflict vooraf ging dat door de Nazi’s zelf in scene was gezet, wordt dikwijls niet genoemd. Terpstra zoomt er op in. Een ander onderbelicht thema waarop hij de aandacht vestigt, is dus het bombardement van 31 maart 1943 in Rotterdam. Terpstra “Mijn opa werkte als kleermaker in Ridderkerk en heeft er denk ik weinig van mee gekregen. Daarentegen was mijn oma gewoon thuis en niet heel ver van de brandhaard. Vierhonderd mensen kwamen om, met name vrouwen en kinderen.” En dan was er nog de opslagplaats in de haven waar de Duitsers torpedobuizen hadden liggen. Meerdere malen was het doelwit van de Engelsen en Amerikanen. Herman en Jo Vinke woonden er niet heel ver vandaan. In een onderkomen dat hen ter beschikking was gesteld door een tante van wie Jo de lievelingsnicht was. “Mijn opa en oma vertrokken naar Rotterdam vanwege toekomstmogelijkheden en in de veronderstelling dat het er na het bombardement van 1940 veilig was.”

Heel ingrijpend voor Rotterdam was ook de razzia van november 1944. De grootste in Nederland. Toen een tante aangaf dat opa Vinke wel eens door had laten schemeren dat vrouwen hem aanklampten met de vraag ‘of hij hun mannen had gezien’ wist Terpstra exact op welke dag en in welke context de uitspraken waren gedaan. Zo kreeg het verhaal vorm. “Mijn opa en oma waren bescheiden mensen die zelf nooit veel hebben verteld over de oorlog. Maar de reconstructie van hun verhaal aan de hand van wat ze wél verteld hadden en wat in boeken over Rotterdam en op internet te vinden was, is denk ik goed gelukt.”

Bevrijding van Kampen

Switchend van de gebeurtenissen op het wereldtoneel en die in Rotterdam voert het verhaal uiteindelijk naar Kampen. De bevrijding is een verhaal op zich. Terpstra zet met name Leon Baker in de schijnwerpers in plaats van commandant Jock Mac Arthur die vaak wordt genoemd als het over de bevrijding van Kampen gaat. Van de vijf mannen die in het bootje zaten dat op 17 april van IJsselmuiden naar Kampen voer, was Baker de enige die al had meegevochten in Normandië. “Niet bij D-day overigens. Hij ging twee weken later aan wal. Niettemin heeft hij meer gevaar gelopen dan menigeen en komt hem de eer toe.” Terpstra heeft veel plezier beleefd aan zijn research. Dat familieleden en bekenden straks dingen gaan lezen waar ze geen enkele weet van hadden geeft hem nu al voldoening.

Voor meer informatie en de eerste reacties zie www.misrekening.nl.