Streekhistorie in de spiegel van oude namen (7)

door Sybren Gerlofsma
Van de ooit aan nederzettingen, verbindingswegen, wateren en andere landschapselementen gegeven namen is de betekenis vaak niet meer algemeen bekend. Toch kunnen deze ons iets vertellen over de omgeving tijdens het ontstaan van die naam. In combinatie met gegevens uit bronnen en bodemvondsten dragen ze bij tot meer inzicht in de ontwikkeling van de streek in de loop van de tijd. Deze aflevering staan we stil bij de weinige nog bekende namen die herinneren aan de eerste ontginning bij Kampen.

Vroegste ontginning
Ontginning van een veengebied gebeurde volgens een vast patroon. Allereerst werd gezorgd voor ontwatering door het graven van kavelsloten. De langgerekte stukken land van deze strokenverkaveling werden in onze streken 'slagen' genoemd. Deze liepen vanaf het oeverpad (de latere Oudestraat) tot het eind van het destijds toegewezen grondgebied. De achtergrens lag ongeveer ter hoogte van de huidige Europa-allee. Buiten dit gebied bevonden zich de nog onontgonnen broeklanden, die als 'wiltban' in principe eigendom waren van de landheer.

Eerste bebouwing
Aan de voorzijde van de strokenverkaveling langs het oeverpad werden woonterpen opgeworpen om een veilige (droge) plek te bieden aan huizen en bijgebouwen. Deze woonterpen werden 'diken' of 'werven' genoemd. Bovendien verrezen er in het kader van de stichting van de nederzetting bouwwerken die te maken hadden met collectieve zaken als geestelijk leven, bestuur en verdediging. Hierover in de volgende bijdrage meer. Ook die werden op verhoogde grond gebouwd.

Maten
De weiden achter de bebouwing langs de oeverweg werden 'maten' genoemd, een woord dat verwant is met maaien (denk aan het Engelse meadow). Het begrip leeft nog voort in de wijknaam 'De Maten'. De bedenkers van de voor die wijk gekozen straatnamen, hadden kennelijk meer affiniteit met muziekmaten dan met agrarische geschiedenis.

De maten bij Kampen waren in particuliere handen, aanvankelijk in erfpacht van abdij Essen, later als eigendom. De daarachter liggende broeklanden, die een eeuw later aan Kampen door de landheer aan de stad in pacht zouden worden gegeven, werden ingericht als gemeenschappelijke stadsweide.

Uterwegen
Zoals we in de vierde bijdrage zagen, was Kampen oorspronkelijk een dubbelnederzetting aan weerszijden van enkele natuurlijke waterlopen. Er werden twee clusters land verdeeld in slagen, de ene ten zuiden van het water dat ooit door de Burgwalstraat liep en de andere ten noorden van het voormalige water door de Botervatsteeg. Voor een goede toegang tot deze beide clusters grasland werden vanaf de voorloper van de Oudestraat twee gemeenschappelijke zijwegen aangelegd, te weten in de buurt van de huidige Geerstraat en ter hoogte van de huidige Kerkstraat. Uit schriftelijke bronnen kunnen we opmaken dat beide wegen 'uterweg' werden genoemd. Deze benaming is net als het latere begrip  'broekweg' in de eerste plaats een soortnaam en geen eigennaam. Een uterweg was behalve toegangweg tot de maten een weg naar het land 'uter maten', achter of buiten de maten. Het begrip is verwant met het woord 'uiterwaard' dat duidt op het land 'uter waard', buiten de met dijken omgeven waard.

VRAGEN EN REACTIES
Hebt u vragen of wilt u reageren? Dat kan rechtstreeks bij de auteur via syger.div@gmail.com.