Streekhistorie in de spiegel van oude namen (21)
· leestijd 2 minuten Algemeen(door Sybren Gerlofsma)
Van de ooit aan nederzettingen, verbindingswegen, wateren en andere landschapselementen gegeven namen is de betekenis niet altijd meer bekend. Toch hebben deze ons soms iets te zeggen over de omgeving tijdens het ontstaan van die naam. In combinatie met schriftelijke bronnen en bodemvondsten dragen ze bij tot meer inzicht in de ontwikkeling van de streek. Deze aflevering gaat over de middeleeuwse wijk buiten de stadsmuren bekend met de naam 'Hagen'.
Betekenis van de naam Hagen
Het middeleeuwse begrip 'hage' staat voor 'met heggen omgeven bewerkte grond buiten de stadsmuren'. Afbakening, benutting en ligging buiten de stad vormen bij dit begrip dus de wezenlijke kenmerken. De hiermee verwante woorden 'haag' en 'heg' hebben nog steeds de functie van een afbakening. Een stevige natuurlijke of opgehoogde ondergrond laat bewoning of andersoortig verblijf toe, in tegenstelling tot onontgonnen drassige broeklanden. Een hagenmunter, een hagenprediker en een hagenpoorter muntten, preekten en verbleven in vroeger eeuwen buiten de stadsmuren.
In tegenstelling tot de woorddelen in namen als Hagestein en 's-Gravenhage is de naam Hagen een meervoudsvorm, die betrekking heeft op een verzameling van particuliere omheinde stukken grond.
Verschillende aanduidingen
Tot in de jaren dertig van de veertiende eeuw werden de schepenakten in het Latijn geschreven. Bij het lezen van deze teksten valt op dat eenzelfde stadsschrijver verschil maakt tussen 'Hagene' en 'Indagine'. In de Middelnederlandse teksten vanaf 1331 komen we dit onderscheid niet meer tegen en wordt alleen nog de aanduiding 'Hagen' gebruikt.
Het verschillend gebruik van de in het Latijn vermelde namen 'Hagene' en 'Indagine' heeft een reden. De stadsschrijver wilde onderscheid maken tussen twee delen van het gebied buiten de stadsmuren dat met Hagen werd aangeduid. De in de dertiende eeuw ommuurde stad strekte zich oorspronkelijk uit tussen Oorgat en Gasthuisstraat. Het daarbuiten liggende gebied was begin veertiende eeuw al verdeeld in particuliere erven, die hagen werden genoemd. Rond 1315 werd de stad uitgebreid met het terrein tussen huidige Gasthuisstraat en huidige Botervatsteeg. Dit deel van de Hagen werd als het ware ingedaagd, ingesloten door de daartoe verlengde stadsmuren. Het Latijnse woord 'indago' betekent 'insluiten'. Omdat de volgende stadsuitbreiding tussen huidige Botervatsteeg en Hagenkade (1335-1350) zich korte tijd later aandiende, verdween deze aparte aanduiding voor het eerste 'ingedaagde' deel van de Hagen vrij snel uit het spraakgebruik. De resterende erven, die ook na 1350 buiten de Burgel bleven, bleven bekend onder de naam Hagen tot deze wijk in 1672 tijdens de Franse bezetting werd verwoest.
Latere namen met Hagen
Het bestaan van deze oude stadswijk leeft voort in de in 1964 vastgestelde straatnaam De Hagen. Deze straat komt binnenkort te liggen achter het nieuwe parkeerdek tegenover de Buitenhaven. Daarnaast herinneren de straatnaam Hagenkade en de wijknaam Hagenbroek nog aan de oude wijk buiten de stadsmuren. Aan het eind van de Oudestraat bevond zich tot de afbraak in 1893 een imposant bouwwerk met de passende naam Hagenpoort.
VRAGEN EN REACTIES
Als u vragen hebt of wilt reageren, kan dit rechtstreeks bij de schrijver via syger.div@gmail.com.
