Afbeelding
Nick de Vries

Streekhistorie in de spiegel van oude namen: Wilsum

· leestijd 2 minuten Cultuur

(door Sybren Gerlofsma)

Van de ooit aan nederzettingen, verbindingswegen, wateren en andere landschapselementen gegeven namen is de betekenis soms niet meer algemeen bekend. Toch kunnen die ons vaak iets vertellen over de omgeving tijdens het ontstaan van die naam. Samen met gegevens uit bronnen en bodemvondsten dragen ze bij tot meer inzicht in de ontwikkeling van de streek. Deze aflevering gaat over Wilsum, dat in het begin van de veertiende eeuw stadsrechten kreeg.

Dorp met stadsrechten

We weten niet precies wanneer, maar zeker is dat de Utrechtse bisschop vóór het jaar 1328 stadsrechten verleende aan Wilsum. Door de dijkaanleg vanaf 1308 langs de IJssel tussen de beek Hunnepe bij Deventer en het water de Zeneke bij de buurtschap Uiterwijk was Wilsum over land beter bereikbaar geworden. Mogelijk was dit een van de redenen, waarom Wilsum na Genemuiden (1275) en vóór Grafhorst (1333) met stadsrechten werd begunstigd. Waarschijnlijk was de uitgifte van deze privileges ook bedoeld om enig tegenwicht te geven aan Kampen dat al vóór 1230 stadsrechten had afgedwongen door een omwalling op te werpen. Van een omwalling is het in Wilsum nooit gekomen. Toch blijkt uit een oorkonde van 1276 dat Wilsum vóór dat jaar al varende kooplieden kende, die evenals die van Kampen, Zwolle en Deventer voeren op Brugge en omstreken.

Grenzen van Wilsum

Het grondgebied van Wilsum lag tot de fusie met omliggende gemeenten in 1937 aan beide zijden van de IJssel. Dit land over de IJssel is mogelijk van oude datum, omdat Wilsum vanwege de ligging op een natuurlijke hoogte al vroeg bewoond moet zijn geweest. Het eeuwenlange gebruik van de nabijgelegen overzijde van de IJssel voor jacht op klein wild en visserij zal via gewoonterecht hebben geleid tot toewijzing van dit gebied aan Wilsum.

Van oudsher vormde het watertje Zeneke de grens met IJsselmuiden. De naam van het industrieterrein Zendijk herinnert aan de dijk langs de Zeneke, die Wilsum via Oosterholt met IJsselmuiden verbond.

Schere

Op het grondgebied van de oude gemeente Wilsum komt het begrip Schere in meerdere namen voor. Een deel van de uiterwaard aan de dorpzijde wordt Scherenwelle genoemd, terwijl aan de overzijde van de IJssel de boerderijen Oude Scheer en Nieuwe Scheer lagen. Het begrip 'scheer' staat voor 'oever' en is verwant met het Engelse 'shore'. Omdat 'welle' de betekenis 'wal' heeft, is Scherenwelle te duiden als 'oeverwal', een verdubbeling van hetzelfde begrip.

Nieuwstad en Uiterwijk

De benaming Nieuwstad treffen we op meerdere plaatsen in West-Europa aan en wijst op geplande nieuwbouw. De naam heeft niet betrekking op een nieuwe stad, maar staat voor 'nieuwe stede' wat duidt op een nieuwe (woon)plaats.

De naam Uiterwijk staat voor 'buitenste buurtschap'. Deze buurtschap ligt bij de voormalige grens met IJsselmuiden. Uit beide namen blijkt de relatie met Wilsum: Nieuwstad als plek die jonger (nieuwer) is dan Wilsum en Uiterwijk als uiterste buurtschap binnen het grondgebied van Wilsum.

Als u vragen hebt of wilt reageren, kan dit rechtstreeks bij de schrijver via syger.div@gmail.com.

Afbeelding
Luchtbeelden tonen opbouw indrukwekkend evenemententerrein van Sail Kampen 2024 Algemeen 3 uur geleden
Afbeelding
Leg jij het gevoel van Sail Kampen 2024 vast op foto? Stuur je foto in en win. Algemeen 11 uur geleden
Afbeelding
Wie wil De Brug bezorgen in de binnenstad van Kampen? (En enkele andere wijken) Algemeen 12 uur geleden