Streekhistorie in de spiegel van oude namen (24)
· leestijd 2 minuten Algemeen(door Sybren Gerlofsma)
Van de ooit aan nederzettingen, verbindingswegen, wateren en andere landschapselementen gegeven namen is de betekenis niet altijd meer bekend. Toch kunnen die ons vaak iets vertellen over de omgeving tijdens het ontstaan van die naam. Samen met gegevens uit bronnen en bodemvondsten dragen ze bij tot meer inzicht in de ontwikkeling van de streek. Deze aflevering gaat over de namen Mastenbroek, 's-Heerenbroek en Veecaten
Verdronken gebied
In 2014 vierden zowel 's Heerenbroek als Mastenbroek het 650-jarig bestaan. In 1364 viel het besluit over de ontginning en verdeling van het 'Mastbroec'. Uit de vondst van een verdronken bos bij de aanleg van het Zwolse Stadshagen en uit de felle opstelling van de heren Van Voorst bij de verdeling van de gronden krijgen we enig inzicht in de voorafgaande geschiedenis van Mastenbroek. De naam Voorst (van foreest = bos) wijst op (voormalig) bezit van bosrijke gronden.
Na de aanleg van de oostelijke IJsseldijk vanaf 1308 zocht het overtollige regenwater vanuit het Sallandse achterland binnendijks zijn weg langs Zwolle. Dit leidde tot ernstige vernatting van de streek voorbij Zwolle en zorgde voor het verdwijnen van het genoemde bos.
Mastenbroek
Door deze vernatting veranderde dit gebied in drassige broeklanden, die hoogstens geschikt waren voor het 'masten' (vetmesten) van scharrelvarkens. De twee oude veldnamen 'Zwijnsleger' bij Grafhorst en bij Oosterholt herinneren mogelijk aan de nachtelijke verblijfplaatsen voor deze varkens.
De na de ontginning ingerichte en bedijkte Mastenbroeker Polder is dus geen drooggemalen meer, zoals de later ontstane Hollandse polders, maar een eenheid van waterbeheer. Het is een van de oudste polders ter wereld met een zuiver meetkundige inrichting. Centraal werd een nederzetting gesticht: het dorp met een naam die aan de voormalige toestand van het gebied herinnerde.
's Heerenbroek
Bij de verdeling van het te ontginnen gebied werd ook een deel bestemd voor de bisschop, die als landheer van Salland beschikte over de verdeling van woeste gronden in dit gebied en de aanzet gaf tot de ontginning. Hieraan herinnert de naam van het dorp 's-Heerenbroek: het voor de (land)heer gereserveerde deel van de broeklanden. De op zijn kosten gegraven nabijgelegen Bisschopswetering herinnert eveneens aan deze 'ontginningsbisschop' Jan van Arkel. 's-Heerenbroek is altijd een buurtschap gebleven en heeft nooit een eigen zelfstandige kerk gehad.
Veecaten
Over de historie van het nabijgelegen Veecaten is vanuit de archieven vrijwel niets bekend. De nog steeds bestaande kerkelijke relatie met Zalk duidt op een binding met de Zalker heren van Buckhorst. De naam duidt op een kunstmatig verhoogde oever (denk aan 'kade'), waarschijnlijk voor het verschepen van vee. Het element 'cat' vinden we ook terug in het verdwenen Katerveer bij Zwolle, maar eveneens in de aanduiding voor in later eeuwen aangelegde bastions: deze kunstmatig verhoogde plaatsen aan het water werden vaak 'hoge cat' genoemd. In Kampen lag een 'hoge cat' binnen de hoek, die wordt gevormd door Buitenkade en IJsselkade.
VRAGEN EN REACTIES
Als u vragen hebt of wilt reageren, kan dit rechtstreeks bij de schrijver via syger.div@gmail.com
