Maritiem Antwerpen als voorbeeld voor Maritiem Kampen?

(opinie door Maarten van Gemert)
KAMPEN/ANTWERPEN – In Antwerpen zijn de plannen voor een Maritiem Museum vergevorderd. Het staat gepland om te openen in 2024. Het nieuwe museum zal ook de Doelse Kogge herbergen en tentoonstellen. Kampen ziet in 2024 de IJsselkogge terugkeren als de conservering in Lelystad volgens plan verloopt, waarover volgende week meer. Heeft Kampen dan ook een museum gereed voor haar kogge? Tussen de beide Hanzesteden bestaan treffende overeenkomsten. Kan Kampen zich laten inspireren door Antwerpen?

Maritiem Museum
Het tot stand komen van het Maritiem Museum in Antwerpen is een geschiedenis van de lange adem. Begin vorige eeuw leefden er al plannen voor een Nationaal Scheepsvaartmuseum. Na oprichting van het museum was het van 1952 tot 2008 gevestigd in Het Steen, het oudste (poort)gebouw van Antwerpen daterend uit begin 13^e eeuw. Ondanks aanpassingen voldeed dat meer aan de eisen van de tijd en de scheepvaartcollectie verhuisde naar het Museum aan de Stroom. In 2011 werd het MAS gebouwd, op de centrale plek tussen droogdokken en stadscentrum waar in 1564 het monumentale en indrukwekkende Hanzehuis verrezen was dat in 1893 ten prooi viel aan een verwoestende vuurzee.

Marieke van Bommel trad in maart 2015 aan als directeur van het MAS en was daarvoor directrice van het Maritiem Museum in Rotterdam. Zij bereidt de komst van het Maritiem Museum in Antwerpen voor. Het MAS, een markant zestig meter hoog gebouw aan het Willemsdok, mist mogelijkheden voor buitenexpositie. Mede daardoor kwam een Maritiem Museum in beeld. Daarin wordt een deel van de scheepvaartcollectie van het MAS ondergebracht. Centraal zullen scheepsreparatie en varend erfgoed staan, inclusief een geëxposeerde Doelse Kogge.

Marieke van Bommel in haar kantoor van het MAS. (foto: Maarten van Gemert)

Koggemuseum
In Kampen beraadt men zich over een Hanzemuseum. Als het lukt om daarin de IJsselkogge te exposeren, zou Koggemuseum een toepasselijker naam zijn. Thema en verhaal van een Koggemuseum zijn makkelijk door te trekken naar de Hanzetijd. Het Scheepvaartmuseum in Bremen herbergt de Bremer Kogge maar vertelt ook meer. Over de expositie van de IJsselkogge zijn meerdere ideeën naar voren gebracht tijdens een publieke brainstormsessie in de Stadskazerne.
In het coalitieakkoord spreekt het college van B en W het voornemen uit om ”deze bestuursperiode een besluit te nemen over expositie van de IJsselkogge” en daarin de geopperde suggesties en ”de (on)mogelijkheden van een Hanzemuseum” te betrekken. Wanneer de IJsselkogge geëxposeerd zou worden naast de oude HBS, kan dat gebouw als Koggemuseum worden ingericht. De huidige gebruiker van het aansprekende pand, Isaladelta, vertrekt c.q. wordt opgeheven in december. Tijdens Open Monumentendag sprak wethouder Holtland zich bezorgd uit over de dreigende leegstand. Hij riep iedereen op om mee te denken over de invulling van deze en andere oude panden.

Maritiem lint
Antwerpen kent veel nautisch erfgoed. In de Droogdokken werden en worden scheepsreparaties uitgevoerd. Het eerste droogdok werd tussen 1861 en 1863 gegraven. Elk droogdok heeft een naam en meerdere hebben een monumentale status. Grenzend aan de droogdokkensite ligt het Red Star Line Museum dat het indrukwekkende verhaal vertelt over de grootscheepse migratie in de 19^e eeuw vanuit de havens van Antwerpen naar Amerika, het beloofde land. Op de kades aan de Schelde staan monumentale kranen waarvan de oudste, van hout en aangedreven door paarden, stamt uit de 16^e eeuw. Het hiervoor genoemde Hanzehuis zou weer terug moeten keren in enigerlei vorm. Al deze markante plekken vormen een maritiem lint. De maritieme as van Antwerpen is een speerpunt in toeristisch en historisch maritiem beleid.

Koggelint
Kampen kan niet tippen aan het maritiem lint van Antwerpen maar heeft desalniettemin genoeg te bieden om een vergelijkbaar Koggelint te trekken van Kampen Zuid naar Brunnepe. Een dergelijke verbinding (stadswandeling?) met de Koggewerf werd gesuggereerd bij het idee om de IJsselkogge in de contreien van de Bovenhavenstraat te exposeren, hoewel ’onze kogge’ eigenlijk thuis hoort bij de Koggewerf. Binnen het Koggelint zouden locaties kunnen vallen als het Stedelijk Museum, de Bruine Vloot en faciliteiten op de Koggewerf zoals het middeleeuws huisje en de smidse. De op de route gelegen Cellebroederspoort kan aanleiding vormen tot het bredere trekken van het strikt nautische thema annex geschiedenis naar de Hanzegeschiedenis. Die twee historiën hebben veel raakvlakken.

In de papieren versie van De Brug verscheen dit artikel vorige week. Op de website reageerde daarop een onbekende lezer(es) met aanvullende suggesties zoals de Kamper Botters opnemen in het Koggelint, de Kamper variatie op het Maritiem Lint van Antwerpen. Zo is er nog veel meer mogelijk natuurlijk. Een hele mooie suggestie is de Vischrookerij als keerpunt op te nemen in een Koggelint. Mits gemeente en projectontwikkelaar het latente monument niet verder laten vervallen.

Panorama vanaf de Droogdokken op ’t Eilandje in Antwerpen. (foto: Maarten van Gemert)

Maritiem eiland
Het gebied aan de noordzijde van Antwerpen, ingesloten door dokken, oude haven en Schelde, wordt ’t Eilandje genoemd. Op ’t Eilandje zijn de meeste van de hiervoor besproken maritieme punten te vinden. Het gebied valt binnen de Scheldekaaien die in een groot project opgehoogd moeten worden. Dit maakt onderdeel uit van een nog omvangrijker Masterplan. Het maritiem lint is in zekere zin geconcentreerd op de rechteroever van de Schelde zodat ook over één gebied gesproken kan worden waarin alles geconcentreerd is. ”Het Maritiem Museum maakt deel uit van het maritiem lint maar,” benadrukt Van Bommel, ”de komst van dat nieuwe museum staat strikt genomen nog niet vast.” In de lange aanloop is inmiddels, na een ontwerpwedstrijd, een keuze gemaakt voor een architect. De gemeenteraad van Antwerpen moet officieel in november nog akkoord gaan met de plannen alvorens tot uitvoering kan worden overgegaan.

Koggewerf
De Kamper tegenpool van de rechteroever van de Schelde in Antwerpen, kan de Koggewerf genoemd worden. Deze staat op de politieke agenda als te ontwikkelen toeristisch speerpunt. Plaatsing van de IJsselkogge bij de entree aan de Noordweg stuitte op een embargo van Rijkswaterstaat. Een eerder plan tot expositie onderin het parkeerdek werd helaas afgeblazen. Op de Koggewerf wordt de ruimte, die beschikbaar was geweest als alternatieve locatie, opgeëist door de botenloods in aanbouw. Wellicht zou een Koggemuseum ingericht kunnen worden in de vrijkomende woonhuizen op de werf die (deels) een horecafunctie krijgen. Zo zou toch alles geconcentreerd worden op de Koggewerf, aaneengesloten met de Oude Buitenhaven die deels dient als museumhaven. Het blijft wel vechten met de ruimte. Het achterste deel van de Oude Buitenhaven weer droogleggen, zoals in de jaren tachtig, zou soelaas bieden maar dat zal andere gevechten opleveren. Zoals burgemeester en schepenen in Antwerpen voor grote opgaven staat, zo geldt dat in Kampen voor burgemeesters en wethouders. In beide Hanzesteden zijn het voor de gemeenteraden grote uitdagingen. Het Kamper college van B en W heeft een werkbezoek naar Antwerpen in voorbereiding. Marieke van Bommel, directrice van het MAS en aanjaagster van het Maritiem Museum, is op de hoogte.


De Schelde als levensader voor Antwerpen zoals de IJssel ooit voor Kampen (foto: Maarten van Gemert)