Streekhistorie in de spiegel van oude namen (11)
· leestijd 2 minuten Cultuur(door Sybren Gerlofsma)
Van de ooit aan nederzettingen, verbindingswegen, wateren en andere landschapselementen gegeven namen is de betekenis vaak niet meer algemeen bekend. Toch kunnen deze ons iets vertellen over de omgeving tijdens het ontstaan van die naam. In combinatie met gegevens uit bronnen en bodemvondsten dragen ze bij tot meer inzicht in de ontwikkeling van de streek in de loop van de tijd. Deze keer over het eigenaardige verschil tussen Genemuiden en Gaellemuun.
Genemuiden
IJsselmuiden heette in de oudst bekende vermelding van 1133 Isle-muthen. De vroegste vermelding van Genemuiden (1275) luidde Gene-muden. 'Muden' is een latere variant dan 'muthen' voor het begrip monding en veranderde daarna nog eens in het tegenwoordige '-muiden'. De in 1275 tot stad geworden nederzetting. Genemuiden is dus jonger dan IJsselmuiden.
Belangwekkend is het verschil tussen het officiële 'Genemuiden' en 'Gaellemuun', zoals de bewoners hun stadje noemen. Dat Gaellemuun of Gaellemuden een verbastering zou zijn van Genemuden druist in tegen de regels van de taalontwikkeling.
Dieze en Genne
Het onderscheid in naamgeving komt voort uit het verschillende perspectief van de naamgevers. De algemene aanduiding voor een natuurlijk water was Aa. Om te kunnen onderscheiden, liet men er een ander begrip aan vooraf gaan. We zagen dit al bij de naam Burgel, die via Burgele en Burgel-Aa is afgeleid van Burgwal-Aa.
In Zwolle gebeurde zoiets met twee waternamen. Het water dat nu door die stad stroomt, noemde men 'diese Aa'. De verderop liggende Vecht werd 'gene Aa' genoemd. De eerste naam werd samengetrokken tot Dieze. Deze naam leeft nog voort in de Diezerstraat, ooit een uitvalsroute naar de nu verdwenen buurtschap Dieze langs de winterdijk van dit gelijknamige water. De Zwolse benaming voor de Vecht is eveneens bewaard gebleven in de nog bestaande naam van de buurtschap Genne langs deze rivier.
Vanuit Zwols perspectief stroomde de Vecht als Gene Aa (of Gene of Genne) langs Hasselt naar de Zuiderzee. De nederzetting aan de monding werd daarom door de Zwollenaren Gene-muden genoemd.
Zwartewater
In de beleving van de inwoners van de plaats zelf was het anders. Zij beschouwden de nabije waterstroom als eindstuk van een grenswater tussen het Sallandse en het Drentse land, de aloude Sethe die langs Meppel onder andere het water van de Reest afvoerde. In de middeleeuwen werd het land van Vollenhove beschouwd als deel van Drenthe.
Een latere naam is Swette. Zowel Sethe als Swette heeft de betekenis 'grens'. Door kaartenmakers werd de naam van dit grenswater verstaan als Swaerte-water en als Zwartewater weergegeven.
Uit de Mastenbroekse landen kwam ter hoogte van Genemuiden een watertje op dit Zwartewater uit. We kennen dit watertje als de Dracht, die in 1959 is gedempt. Het laatste raadhuis van de voormalige gemeente Genemuiden bevindt zich op deze plek. Volgens mij hebben de inwoners hun stadje genoemd naar de ligging aan de monding van dit watertje, waarvan de oude naam Gaelle (van Gaelle-Aa = Moeras-Wetering) luidde.
Als u vragen hebt of wilt reageren, kan dit rechtstreeks bij de schrijver via syger.div@gmail.com.
