Boek werpt een nieuw licht op executie vijftien ?Zwolse' gevangenen in oorlog

REGIO - Wolter Noordman praat over zijn nieuwe boek ?De Vijftien Executies' ? genoemd naar de vijftien mannen die aan het einde van de oorlog werden terechtgesteld op de Geldersedijk bij Hattem en Katerveer in Oldebroek ? zoals hij schrijft. Uitvoerig, gedetailleerd, maar telkens weer toewerkend naar een nieuwe verrassing. Zoals dus het gegeven dat de SD, eerst zetelend in Den Haag, verkaste naar Zwolle. Met Amersfoort en Zeist als kortstondige tussenstations.

?Dat was omdat de geallieerden met de slag om Arnhem te dichtbij waren gekomen voor de Duitsers. Ik heb over de nieuwe Befehlstelle van de SD in Zwolle nog nooit iets gelezen in een krant, boek of tijdschrift?, zegt de auteur, die voor zijn bronmateriaal putte uit The National Archives in Londen. Over de vijftien mannen zelf  is al het een en ander gezegd en geschreven. De geboren Kampenaar, woonachtig in Heerde, diept de achtergronden van deze slachtoffers echter verder uit. Zoals die van de ?zwervende verzetsman' Asse Nijboer die werd verraden en opgepakt in zijn ouderlijk huis in Wilsum en Florimond Beke, een Vlaamse jongen die op niet vrijwillige basis werkte voor de SD en de wijk nam naar Nederland waar hij twee vluchtpogingen ondernam.  Het verhaal is even  indrukwekkend als absurd. Vijftien mannen, onder wie drie Belgen, twee Britten en tien Nederlanders, die worden doodgeschoten omdat de Duitsers van hen niet willen dat ze in handen van de geallieerden vallen. Wat ze gemeen hebben, is dat ze in het huis van bewaring in Zwolle zitten als zogenaamde ?zware gevallen'. De dagen van nazi-Duitsland lijken geteld en Joseph Schreieder, de hoge baas van de Duitse contraspionage licht zijn hielen. De bevelen van Heinrich Himmler uit Berlijn zijn echter helder. Deze mannen moeten worden gedood.

Een van hen overleeft. Het is een van de Belgen die zich in de IJssel laat vallen en nog een kogel na krijgt dat zijn lichaam echter weer verlaat zonder fatale schade. Hij houdt zich voor dood. Met succes.  In de jaren na de oorlog wordt hij aangezien voor een gedroste SS'er vertelt Noordman. ?In feite ging het om de 16-jarige Florimond  Beke wiens naam pas in 1980 opduikt en om die reden niet op het latere herdenkingsmonument mag. Daar is nog een en ander om te doen geweest.? Net als om Asse Nijboer. ?Nijboer was lid van de verzetsgroep Kroeze die onder andere betrokken was bij het blokkeren van een gemaal in Mastenbroek met gevorderde boerenwagens om te voorkomen dat de Duitsers de polder onder water konden zetten. Ook vernielde de groep graafmachines die nodig waren voor het uitgraven van tanklinies. De Duitsers waren ziedend.? De Kampenaar van Wilsumer komaf stond overigens te boek als een vrijbuiter, ?een ruige man' zoals Noordman hem noemt, ?met een haat tegen Duitsers. ?Hij zou ook clandestien hebben geslacht, maar er belandde eveneens vlees in het Kamper ziekenhuis. Ook zou hij betrokken zijn geweest bij wapentransporten. Nijboer was vanwege zijn avontuurlijke leven en radicale gedragingen iemand die zelf bijdroeg aan het beeld van een controversiële man. Dit riep wel eens gemengde gevoelens op.? Zo kleeft aan alle slachtoffers een verhaal. De ?vreemde eenden in de bijt' zijn volgens Noordman twee Wezepers die werden verdacht van inbraken. ?Delicten die niet van dien aard zijn dat je kunt verklaren waarom zij in dit rijtje zitten. Mogelijk, maar dat is een aanname, hebben de Duitsers zich vergist.?

Britse documenten

De opheldering van het hoe en het waarom van de vijftien executies zit voor een belangrijk deel in de 850 Britse documenten.

?Ik heb al jaren contact met een man van Scotland Yard. Hij kent de weg in The National Archives. Daar is materiaal te vinden van de verhoren van getuigen die, als ze al in Nederland te vinden zouden zijn, niet mogen worden gepubliceerd. Hooguit ingezien. Alleen  het feit dat het boek dit toch wel tamelijk unieke materiaal bevat, maakt dat het stof tot lezen is voor eenieder met historische interesse.?

Auteur

Wolter Noordman (Kampen 1949) werkte mee aan het boek: Heerde 1940-1945. Hij schreef: Gevangen op de Veluwe (1998) Luchtalarm op de Veluwe (2002); Ondergedoken op de Veluwe (2010) en werkte mee aan het in Engeland verschenen boek From Delhi to Arnhem, als expert in de geschiedenis van de geheime operatie Pegasus II. Het boek ?De Vijftien Executies - Liquidaties aan de IJsseloever, april 1945' is vanaf deze maand verkrijgbaar bij de boekhandel.

Onderscheiding

De boekpresentatie van ?De Vijftien Executies' deze maand is aangegrepen om Wolter Noordman een koninklijke onderscheiding toe te kennen. Hij is benoemd tot Lid in de Orde van Oranje Nassau vanwege het vele onderzoek dat hij verrichtte naar de Tweede Wereldoorlog op de Veluwe. Noordman ontving de onderscheiding uit handen van burgemeester Inez Pijnenburg van Heerde.