Uitgebreid onderzoek IJsselkogge levert ”vondst” op van Brunneperdiep

(door Maarten van Gemert)
BRUNNEPE – Voor menigeen leefde de opwinding weer op rondom de vondst en lichting van de IJsselkogge bij de komst van Wouter Waldus naar Kampen. De projectleider presenteerde een lijvig boekwerk waarin de hele operatie wordt beschreven inclusief het vele onderzoek vooraf en achteraf. De theorie van middeleeuws watermanagement, als reden voor de ligging in de IJssel schuin achter de Koggewerf, staat nog overeind. Bij het onderzoek kwam ook een onbekende IJsseltak boven drijven die Waldus het Brunneperdiep heeft gedoopt.

Boekpresentatie
Op 10 februari 2016 werd onder grote publieke belangstelling, en camera’s van internationale media, de IJsselkogge gelicht. Zo was het scheepswrak genoemd dat jaren eerder was gevonden door Rijkswaterstaat bij het uitdiepen van de IJssel. Al snel werd duidelijk dat het een bijzondere vondst was waarover veel vragen rezen. In samenwerking met Hebo Maritiem en BAARS-Cipro onderzocht maritiem archeoloog Wouter Waldus namens ADC Archeoprojecten het koggewrak en bereidde een bergingsoperatie voor.

Donderdagmiddag 22 november 2018 presenteerde Wouter Waldus samen met Bob Munting (Baars-CIPRO) en Jaap Scheffer (Hebo Maritiem) zijn monografie over de IJsselkogge aan burgemeester Koelewijn. ’s Avonds gaf Waldus een lezing bij het Nutsdepartement. In het Frans Walkate Archief bestond de zeldzame mogelijkheid om het boek te kopen. Het is enkel bij uitgever Matrijs te bestellen en op de website van ADC te downloaden, inclusief kaart- en wetenschappelijke bijlagen.

Allereerst was Waldus naar de Koggewerf gegaan om de, dankzij digitale technieken gereconstrueerde, bouwtekening van de IJsselkogge te overhandigen aan de ’koggerikken’. Modelbouwers op de Koggewerf werken aan een schaalmodel van de IJsselkogge zoals ze eerder maakten van de Kamper Kogge.

Waldus te gast op de Koggewerf (beeld: RTV Oost)

Ligging
Aan de ligging van de IJsselkogge, zoals die half in de rivierbodem is ontdekt, zijn enkele bijzondere aspecten te benoemen, vertelde Waldus bij de boekpresentatie. Kleine, houten paaltjes rondom het scheepswrak duidden op een ligging aan de oever. Deze heeft dus blijkbaar in de Middeleeuwen c.q. de Hanzetijd zo’n 150m verder oostwaarts gelegen. Het schip is gekanteld tegen de stroomrichting in wat te verklaren zou zijn uit het feit dat de bodem als eerste vergaan of aangetast is. De vele reparaties aan het schip duidden op een oud, gebruikt exemplaar. Dat kan een reden zijn dat gekozen is voor gebruik als waterbarrière.

Waarschijnlijk is dit laatste gebruik het derde leven van het schip geworden. Na als handelschip in de vaart geweest te zijn, lijkt de IJsselkogge als fourageerschip gebruikt te zijn. Dit wordt afgeleid uit de vondst van de steenoven in het schip. De bijzonder hoge boord (waardoor de stuurman zelfs op een verhoging moet hebben gestaan) duidt op een militaire toepassing.

Ofschoon ’De opgraving en lichting van de 15e eeuwse IJsselkogge’ een monografie heet, heeft Waldus er met een team aan gewerkt. In de laatste fase heeft een studente aan de Universiteit van Esjberg meegeholpen die zelfs een tien kreeg voor haar afstudeerscriptie over een specifiek deel van de vondsten in de IJsselkogge.

In aanloop naar de publicatie van het lijvige boekwerk van ruim 450 pagina’s, heeft Waldus vorig jaar een artikel gepubliceerd in een wetenschappelijk historisch tijdschrift. Samen met Karel Vlierman uit Dronten, dè kogge-expert bij uitstek, weidt hij daarin al uit over de theorie van middeleeuws watermanagement. Daaraan wordt de ligging van het koggewrak in de IJssel toegeschreven.

Te gast op het stadhuis - v.l.n.r. Koelewijn, Waldus, Munting en Scheffer (foto: Maarten van Gemert)

Afdamming
De ’depositie’ van de IJsselkogge op de vindlocatie, ter hoogte van de Veerweg in Brunnepe, zou bedoeld zijn ter afdamming van één van de zijtakken van de IJssel. Het (rivieren)landschap ten noorden van Kampen was sterk aan verandering onderhevig. Zo hebben door Kampereiland meer waterstromen gelopen. De rivier wisselde ook sterk in diepte en wellicht is bij een lage rivierstand gepoogd dit op te krikken door nevengeulen af te dammen. Bij de IJsselkogge werden tevens een aak gevonden en een punter die Waldus bij nader inzien een schuit noemt. Uit analyse van de locatie is er een nevengeul gereconstrueerd. De scheepswrakken hebben wellicht ter afdamming hiervan gediend of als beschuttend ’stroomscherm’ bij het werk om deze af te dammen.

De herontdekte geul in westelijke richting heeft Waldus op een kaartje in het boek geschetst. In woorden wordt de ligging omschreven als ”denkbaar dat de huidige Pleviersingel en de sloot langs de Sint Nicolaasdijk restanten zijn van een verdwenen IJsselgeul". Als tegenhanger voor het nog altijd bestaande Noorderdiep zou deze het Zuiderdiep genoemd kunnen worden maar logischer is, gezien de locatie: het Brunneperdiep.

Loop van het Brunneperdiep (bron: De opgraving en lichting van de IJsselkogge).