Afbeelding

Dr. Iet Erdtsieck aflevering IX: Dwangarbeiders

· leestijd 2 minuten Cultuur

Het is op 17 april 2015 op de kop af zeventig jaar geleden dat Kampen werd bevrijd. Voor historica en schrijfster Iet Erdtsieck is het ook de dag dat ze haar nieuwe boek presenteert over Kampen in oorlogstijd. In de aanloop naar de boekpresentatie stipt Erdtsieck tweewekelijks al wat thema's aan in weekblad De Brug. Een centrale figuur daarbij is de 'foute burgemeester' Edward Floris Sandberg.

Na het gevecht in 1943 om Stalingrad waar de Russen de Duitsers terugsloegen en na de landing van geallieerde troepen in Normandië op 6 juni 1944, waren de Duitsers in feite verslagen. Hitler en zijn vazallen traden nu steeds wreder op. Er waren steeds meer mannen nodig voor graafwerkzaamheden. Zij moesten versperringen opwerpen om de geallieerden tegen te houden. In Nederland was dat ook merkbaar. Er werden razzia's in de grote steden, zoals Rotterdam, gehouden om mannen op te pakken.

Ook Kamper mannen werden opgepakt, zoals al eerder verteld. Nu kwamen daar de dwangarbeiders uit het westen bij. Zij kwamen met tienduizenden, via het IJsselmeer, in Kampen terecht. Daarna gingen de dwangarbeiders op weg naar Duitsland. De weg over water werd genomen, omdat de spoorwegen staakten. De Nederlandse regering had in september 1944 namelijk opgeroepen dat alle werkers bij de spoorwegen hun werk moesten neerleggen (terwijl hun loon werd doorbetaald). Om zo de bezetter tegen te werken.

Kampen werd een doorvoerhaven en de Van Heutszkazerne werd een pleisterplaats voor dwangarbeiders. Zij die in Kampen arriveerden hadden een verschrikkelijk reis achter de rug. Verzetsman Wolter van der Kamp zag ze aankomen en schreef: ?Dwangarbeiders ?tallozen- worden de kade opgejaagd als de schepen eindelijk zijn afgemeerd. Soldaten in lange gummi-jassen en met wollen wanten, geweer in de aanslag onder de arm, bewaken de weerloze schare en jagen de vrouwen terug, die met heete melk en soep en koffie en met boterhammen willen helpen. Zonder dekking tegen de ijzige buien, in jasje en kiel, velen, verstijfd en rillend en uitgehongerd na zeven dagen in een vochtig ruim, staan de slachtoffers gelaten bijeen. Zieken worden van boord gedragen en aan helpers van het Roode Kruis overgegeven ?met afval bemoeit de Mof zich niet, daarvoor mogen we zelf zorgen.?

En dat zorgen gebeurde ook door de Kamper bevolking onder leiding van de Kamper artsen, verpleegsters en vrijwilligers. Ook het onbekende 17-jarig meisje uit de binnenstad Tonny en haar vriendin Janny gaven zich op als helpster bij het Rode Kruis in een van de tien noodziekenhuizen.

Internist Willem Kolff had, naast de Kamper huisartsen, de supervisie over de zieken. Hij trachtte zoveel mogelijk en zo lang mogelijk mensen in de noodziekenhuizen te houden. Kolff moest daarvoor `gevechten' leveren met Oberleutnant Ernst Baatz en burgemeester Sandberg. Voor de laatste koesterde Kolff een diepe afschuw. Kolff heeft op schrift gesteld hoeveel mannen en jongens lange of korte tijd in Kampen verbleven. Hij komt op een totaal, tussen 8 oktober 1944 en 25 maart 1945, van 33.674 mannen. Het gaat dan over dwangarbeiders die te eten kregen, die zijn geteld. De mannen die direct weer uit Kampen vertrokken kregen niets.

De toestand in de Van Heutszkazerne was meer dan erbarmelijk. Dr. Kolff stelde daarom, op 30 januari 1945, in een rapport vol ingehouden woede, burgemeester Sandberg op de hoogte van de wantoestanden in kazerne. Mannen die onvoldoende kleding, schoeisel en dekens hadden. Van hen die geen schoenen hadden waren de voeten bevroren, want er was geen verwarming. Er heerste dysenterie. Veel mensen zaten onder de luizen. Het rapport van Kolff schijnt Sandberg toch enigszins ongerust te hebben gemaakt, want hij maakte een (kladbrief), waarin hij zijn Duitse superieuren voorrekende dat hij geen kans zag om 40.000 Arbeitsmänner (dwangarbeiders) eten te geven. Het is niet zeker of hij de brief verstuurde.

En zo ging Kampen de laatste oorlogsmaanden in. Angstig en berooid. Een gemeenschap die zo arm was geworden, dat er van alles werd gestolen; heel veel persoonsbewijzen en heel veel bonkaarten, maar ook brandstoffen, levensmiddelen, dieren om te slachten en zelfs boterhammen. U kunt er uitgebreid over lezen in het boek Stad in oorlogstijd, dat op 17 april verschijnt. Volgende keer de berechting van Sandberg en andere Kamper NSB'ers. Zie ook www.ieterdtsieck.nl

Afbeelding
Django Wagner zegt af voor Sail Kampen 2024 en wordt vervangen door Henk Dissel Algemeen 11 uur geleden
Ook bij regen houdt je het droog bij Sail Kampen 2024.
Enorme paraplus boven evenemententerrein houden bezoekers Sail Kampen 2024 droog Algemeen 11 uur geleden
Afbeelding
Luchtbeelden tonen opbouw indrukwekkend evenemententerrein van Sail Kampen 2024 Algemeen 14 uur geleden
Afbeelding
Leg jij het gevoel van Sail Kampen 2024 vast op foto? Stuur je foto in en win. Algemeen 22 uur geleden
Afbeelding
Wie wil De Brug bezorgen in de binnenstad van Kampen? (En enkele andere wijken) Algemeen 22 uur geleden
Afbeelding
Verblijf Oekraïners in samenleving komt in nieuwe fase Algemeen 23 uur geleden
Broederkerk
Regiobijeenkomst van stichting 'Kom over en help' Algemeen gisteren
Wethouder Richard Boddeus neemt de handtekeningen in ontvangst
Actiegroep Muziekpad bestendigt protest met honderden handtekeningen Algemeen 27 mrt, 23:23
Een eigen moestuin; Alex oefende er in Kampen al mee, maar straks heeft hij een immense moestuin voor eigen biologische teelt (foto: Attest Communicatie)
Freelancer De Brug vertrekt naar Bulgarije (8): Natuurlijk wil ik ook een eigen moestuin Algemeen 27 mrt, 15:57