Streekhistorie in de spiegel van oude namen (8)
· leestijd 2 minuten Algemeen
(door Sybren Gerlofsma)
Van de ooit aan nederzettingen, verbindingswegen, wateren en andere landschapselementen gegeven namen is de betekenis vaak niet meer algemeen bekend. Toch kunnen deze ons iets vertellen over de omgeving tijdens het ontstaan van die naam. In combinatie met gegevens uit bronnen en bodemvondsten dragen ze bij tot meer inzicht in de ontwikkeling van de streek in de loop van de tijd. In deze aflevering houden we ons bezig met namen die herinneren aan godsdienst, beheer en verdediging in de begintijd.
Huis van de Heer
De middeleeuwse mens wist zich kwetsbaar en dat uitte zich in een religieuze werkelijkheid. Kerkgebouwen waren bij de stichting van Kampen dan ook een vanzelfsprekendheid. Van de twee gebouwde kerken was de ene gewijd aan de heilige Sint Nicolaas van Myra en de andere aan de twaalf apostelen. Deze bedehuizen hebben door de eeuwen heen hun plaats behouden en kennen we nu als Bovenkerk en Buitenkerk. Ons woord 'kerk' komt van het Griekse 'kuriakon', dat 'van de Heer' betekent. Beide kerken maakten deel uit van één parochie. Het woord 'parochie' is via het Latijnse 'parochia' afkomstig van para-oikos, dat zoiets betekent als '[behorend] bij het [gods]huis'. Deze betekenis komt weer overeen met het begrip 'kerspel', dat is afgeleid van kerk-spel, het rechtsgebied van de [plaatselijke] kerk.
Huis van beheer
Kampen werd gesticht op het grondgebied van het Benedictijner vrouwenstift Essen. Via de voogd werden de belangen van deze abdij behartigd en recht gesproken in een hiervoor bestemde hof. Aan deze hof herinnert de naam Hofstraat. Er zijn enkele aanwijzingen voor de plek van deze nu verdwenen hof. De richting van de lengteas van de in 1960 gevonden oudste kerk komt niet overeen met die van de huidige Bovenkerk. Dat wil zeggen dat de Boventoren geen deel kan hebben uitgemaakt van deze kerk. Nog zichtbare daksporen aan de westzijde van deze toren vormen hiervan een bevestiging en doen vermoeden dat zich daar de hof bevond. De onderste twee geledingen van de Boventoren moeten dan ooit een donjon (verdedigbare toren) hebben gevormd die deel uitmaakte van de hof.
Huis van verweer
Waarschijnlijk hebben de heren van Buckhorst de periode vóór het jaar 1225 het voogdijschap waargenomen. De huidige Buckhorsterlaan bij Zalk herinnert aan het stamslot van dit geslacht. In de nog niet ommuurde nederzetting Kampen zal tegen bedreiging van buitenaf eveneens een versterking aanwezig zijn geweest. Daarnaast kon de voogd van hieruit met strijdbare mannen optreden tegen mogelijke interne onrust.
Op de hoek Oudestraat/Sint Jacobsstraat stond in de zestiende eeuw een huis met de naam Sint Jacobsburcht. Even verderop (hoek Plantage) werden in de zeventiger jaren fundamenten gevonden die wijzen op muren van een versterking. De apostel Jacobus was sinds de elfde eeuw een geliefd heilige. Het lijkt er op dat hier, exact tussen beide genoemde kerken, een naar deze heilige genoemde burcht heeft gestaan, die ooit de nederzetting moest beschermen.
VRAGEN EN REACTIES
Als u vragen hebt of wilt reageren, kan dit rechtstreeks bij de schrijver via syger.div@gmail.com.
