‘In Haydns’ Jahreszeiten hoor je de zaaier lopen’
· leestijd 3 minuten Algemeen
KAMPEN “Ik ben het laatste half jaar vergroeid met deze Bijbel.” Dirigent Wolfried Kaper legt zijn hand op Die Jahreszeiten van Joseph Haydn. Het doorploegen van alle maten in het lijvige boekwerk mag je gerust noeste arbeid noemen. Het maakt dat Kaper het landleven dat de beroemde Oostenrijkse componist schetst in het stuk straks tot leven kan laten komen in de Buitenkerk.
Daar wordt het werk op 11 mei vanaf 20.00 uur ten uitvoer gebracht. Kaper kijkt er naar uit Die Jahreszeiten samen met het Kamper koor Arise te brengen. “Haydn behoort tot het selecte gezelschap van componisten die tot ieders culturele bagage zouden moeten horen. En voor wie Haydn nog niet zo goed kent, is Die Jahreszeiten het ideale werk voor een nadere kennismaking”, aldus de musicus.
De stilte van verzengende hitte
Die Jahreszeiten gaat, zoals de naam aangeeft, over de jaargetijden. De schepper – net als vrijwel iedereen in die tijd was Haydn gelovig – is nooit ver weg. Je hoort hem bijvoorbeeld in de stilte van een verzengend hete zomerdag waarin het leven lijkt te vluchten. In de rollende donder als het onweer aanzwelt. En weer in de rust als de lucht klaart. “De rustmaten mogen gerust even duren”, zegt Kaper. Je kunt je er door laten meevoeren naar het boerenland. Om bijvoorbeeld het gestage ritme waarin de zaaiende boer zijn stappen zet te ondergaan. Die Jahreszeiten is gebaseerd op The Seasons van James Thomson. Deze poëet schreef jaren aan dit gedicht. In deze vluchtige tijd is zo’n tijdspad kiezen ondenkbaar, maar volgens Kaper heeft het geresulteerd in iets heel moois. Haydn was niet de eerste die er mee aan de slag ging.
In het oratorium dat hij schreef en bekend zou worden als Die Jahreszeiten maakte hij het nog wel iets mooier door er onderdelen aan toe te voegen. Om dat in al zijn schoonheid te ontdekken, helpt het als je iets meer weet van de tijd waaruit Die Jahreszeiten stamt. De in 1732 geboren Haydn verklankt het boerenleven uit die tijd. Dat leven kon hard zijn met misoogsten, saai in lange winters en uitputtend met hard werken op het land. Wat je echter met name ook terug hoort, is de verbondenheid met het land. In het Duitse plaatsje Lathen waar Kaper woont, leven de mensen nog steeds met de seizoenen. Het landleven is niet verder verwijdert dan een stap buiten de deur en velen zijn er lid van de plaatselijke jachtvereniging. Kaper: “In Nederland heb je dat vrijwel nergens meer op die manier. Hoewel Kampen natuurlijk een mooi buitengebied heeft dat mensen weten te waarderen getuige ook soms prachtige foto’s op Facebook.”
Niettemin is het niet verkeerd de stadsmens van nu een beetje op weg te helpen, meent Kaper. Hij doet dat met een boekje bij het concert, waarin een aantal punten waar je op kunt letten wordt uitgelicht. Daarbij gaat het niet altijd om de natuur. Zeker ook de cultuur heeft een plaats. Het landleven in de achttiende eeuw werd gedomineerd door de landheer. “Die had ontiegelijk veel macht”, weet Kaper. Dat sommigen die invloed misbruikten, blijkt uit het verhaal dat Hanne, de geliefde van Lukas, in Die Jahreszeiten vertelt aan een verdwaalde reiziger bij winterdag. Het verhaal zelf speelt zich af in een ander jaargetijde en gaat over een meisje dat niet wenst in te gaan op de avances van een landheer. Hem afwijzen lijkt ook geen optie. Ze poeiert de landheer af met de opmerking dat haar vader en broer, op het land werkend aan de andere kant van de berg, mogelijk hun bedenkingen hebben. Terwijl de landheer vertrekt naar de vader en zoon vlucht het meisje te paard. Waarom Haydn deze scene heeft ingevoegd (het staat niet in het gedicht) is niet zeker, maar laat zich raden. Kaper: “Hij heeft waarschijnlijk de moraal van de landsheer belachelijk willen maken. Het koor geeft het meisje gelijk.”
Op een ander moment in Die Jahreszeiten wordt het dedain waarbij menig stedeling neerkijkt op landarbeiders op de hak genomen. In alles blijft dit oratorium van Haydn een ode aan de jaargetijden. Die eindigt vanzelfsprekend in de winter. De metafoor met het menselijk leven dat net zo eindig is, ligt voor het grijpen. Toch eindigt die Jahreszeiten zeker niet in mineur. Kaper: “Het eindigt met een opgaande lijn. Met twee keer een amen, zacht gezongen en openend naar boven.” Dat de dirigent het zo laat eindigen is bijzonder. “Ik heb het nog niet eerder op deze manier gehoord.” Kaartverkoop via kaartverkoop@arisekampen.nl en aan de deur. Zie ook arisekampen.nl.
