Kamper Gouden Eeuw staat centraal expositie Stedelijk Museum Kampen

Door Alex de Jong @ Attest Communicatie
KAMPEN – In het Stedelijk Museum Kampen vind je nog tot 8 december een schitterende expositie over Kampen en haar IJsselkogge. Over de (vele) Gouden Eeuw(en) van Kampen. ‘De tentoonstelling wordt door mensen van buiten Kampen druk bezocht’, vertelt Hanneke Bennett. ‘Maar we zouden het erg leuk vinden wanneer nog veel meer mensen uit onze eigen stad een kijkje komen nemen. Bewoners van Kampen mogen best trots zijn op de geschiedenis van onze mooie stad, toch?’ Kortom: ben jij er al geweest?

Een museum bekijken is leuk, maar ‘het echt beleven’ is een wereld van verschil. De Gouden Eeuw van Kampen en de IJsselkogge staan centraal op vier locaties in de stad onder de naam ‘Kampen Koggestad: geheimen van de IJsselkogge’.

Handel en zeevaart
Zo worden in het Stedelijk Museum Kampen vondsten uit de IJsselkogge getoond en wordt de Gouden Eeuw met tal van voorwerpen in beeld gebracht. Topstukken zijn onder meer een grafplaat (uit 1368) van een op Schonen (Zweedse handelspost van handelaren uit Kampen) overleden Kamper burgemeester en bijzondere handschriften en documenten uit onder meer de Koninklijke Bibliotheek. Bij de Koggewerf ligt de Kamper Kogge afgemeerd en zijn er tal van activiteiten. Op de binnenplaats van het Stadsarchief Kampen is een levensgroot bordspel rondom handel en zeevaart. ‘Hier ben je zelf de levensgrote pion en kun je ervaren hoe het is om de Ommelandtocht te varen’, vertelt Hanneke. En glaskunstenaar Bernard Heesen exposeert in de Voormalige Synagoge met nieuw werk, geïnspireerd op het in het museum getoonde objecten. ‘Museumentree voor een volwassenen bedraagt 8,50 euro. Geen geld, toch?'

IJsselkogge
‘Bij de Gouden Eeuw denken we automatisch aan de periode die in de Nederlandse geschiedenis goeddeels samenvalt met de 17e eeuw, maar al veel eerder, rond de 8e eeuw, kunnen we ook al van een Gouden Eeuw spreken’, vertelt Theo van Mierlo, als geschiedkundige werkzaam bij het museum. ‘Voor de IJsselstreek en de oostelijke kust van de toenmalige Zuiderzee mag de late 14e en de 15e eeuw zeker ook een Gouden Eeuw genoemd worden.’

‘Wees gerust’, haast Hanneke zich te zeggen. Deze Gouden Eeuw was volledig slaafvrij en honderd procent fair trade.’ Vooral de kogge heeft een enorme impact op de ontwikkeling en rijkdom van de stad gehad. ‘Dan kun je ervoor kiezen de kogge simpelweg te etaleren, maar dan kijk je slechts naar een object uit het verleden. Dat zegt weinig, waar juist de verhalen die je eromheen kunt vertellen, de geschiedenis echt levend maken.’ Dus werd er een wel heel bijzondere audiovisuele presentatie gecreëerd. Met zeilen als projectiescherm en een omgeving die in aankleding (kleuren én geuren!) doet denken aan een kogge.

Rotterdam aan de IJssel
‘Verondersteld wordt dat Kampen zich vanaf de tweede helft van de 12e eeuw heeft ontwikkeld aan de monding van de IJssel, waar riviervaart overging in zeevaart. Deze ontwikkeling viel min of meer samen met de ontwikkeling van een nieuw scheepstype, de kogge: de kustvaarder van de late middeleeuwen, die het mogelijk maakte de Oostzee te bereiken door om het noorden van het huidige Denemarken heen te varen, de zogenoemde ‘Ommelandvaart’. Met een gemiddelde lengte van 25 meter was het naar huidige maatstaven een relatief klein schip, maar het laadvermogen van 60 tot 80 ton was veel groter dan dat van vroegere scheepstypen en bovendien was de stabiliteit beter’, vertelt Theo. Hanneke: ‘Tegenwoordig kennen we immens grote schepen, maar je moet je voorstellen dat er in die tijd geen grotere schepen waren dan een kogge. Dus dan heb je het over de mammoettanker van toen! Als je dat vertelt, realiseren mensen zich ineens wat de impact van een dergelijk schip voor Kampen moet zijn geweest…’ Met de kogge kon je niet stroomopwaarts de rivier op varen. ‘Dit gebeurde vooral met rivierschepen en verklaart ook waarom Kampen, de plaats waar goederen werden overgeslagen van rivierschepen naar de koggen, snel kon groeien’, aldus Theo. Hanneke vult aan: ‘Kampen was het Rotterdam van de Middeleeuwen. Hier was het hart van de handel.’

Rijke stad
‘De verre handel werd in de loop van de 13e eeuw steeds belangrijker’, vertelt Theo. ‘Kamper koggeschepen deden de IJsselstad vaak niet meer aan en vervoerden in opdracht van Kamper kooplieden producten van en naar verschillende steden langs de kusten van de Noord- en Oostzee. Tegelijkertijd kwamen de verdiensten van schippers en kooplieden wel in de stad terecht. Zo maakte de stad vooral in de 14e eeuw een stormachtige groei door in oppervlakte en in welvaart en werd het een stad met zo’n achtduizend inwoners.’ De stad was inmiddels zo rijk, dat er stenen huizen gebouwd werden. Hanneke: ‘Vanaf 1324 gaf de stad subsidie op het aanbrengen van een pannendak. Dat doe je alleen maar als je heel erg rijk bent…’
‘In de 14e eeuw had het Hanzeverbond zich inmiddels omgevormd van een kooplieden- tot stedenverbond. Hoewel formeel geen lid van de Hanze, was Kampen steeds een belangrijke gesprekspartner binnen het verbond. Pas in 1441 vroeg Kampen het lidmaatschap van de Hanze aan.’ Volgens Theo werd lang aangenomen dat dit kwam omdat de handel in Kampen minder werd; mede omdat de IJssel aan het verzanden was. ‘Toch zijn er tal van ontwikkelingen in het 15e eeuwse Kampen waar te nemen die eerder duidden op een zich handhavende, maar wel veranderende handel en economie.’ Onder andere verrees er aan de kade een imposante stenen hijskraan. Ook bouwde de stad in 1448 een brug over de IJssel, waarmee de vrije doorvaart werd geblokkeerd. Zo kon de stad tol heffen over passerende schepen en hun goederen. ‘In het laatste kwart van die eeuw kende Kampen bovendien een enorme stadsuitbreiding.’

Een goed bevaarbare rivier bleef van levensbelang. Er werd gebaggerd, maar ook werden zijarmen van de IJssel afgedamd om verzanding van de IJssel te voorkomen. Theo: ‘Mogelijk is de in 2016 gelichte IJsselkogge rond 1450 vergaan bij een poging om een dergelijke ten noorden van de stad gelegen zijarm af te dammen.’ Het is dit schip dat volgens hem symbool staat voor de tweede helft van Kampens Gouden Eeuw. ‘En misschien is de fraaie Schepenzaal in het Oude Raadhuis, verrezen na een vernietigende brand in 1543, wel het meest indrukwekkende bewijs dat de Gouden Eeuw van Kampen tegen het midden van de 16e eeuw nog niet voorbij was.’