Schaalmodellen IJsselkogge in ontwikkeling op Batavia- èn Koggewerf

(door Maarten van Gemert)  
KAMPEN – De IJsselkogge komt naar de Koggewerf. Althans, in het klein. In de expositieruimte op de Koggewerf zijn Jan Boerhof en Rob Busser druk doende met het bouwen van een schaalmodel van de IJsselkogge. In navolging van de miniatuuruitvoering van de Kamper Kogge die ze eerder maakten. Als er bezoekers binnenkomen, komen ze los en vertellen honderduit over de koggen en andere maritieme geschiedenis.

Al een paar keer zijn Boerhof en Busser opnieuw begonnen aan het schaalmodel van de IJsselkogge want het is een kwestie van uitproberen om het hout de juiste vorm te laten aannemen. Het is monnikenwerk. Bij Batavialand wordt ook gewerkt aan een (groter) schaalmodel, waarvoor destijds subsidie is verleend. Het model dat Boerhof en Busser in Kampen bouwen, is bestemd voor de Stichting Kamper Kogge.

Tekeningen
Gelukkig bestaan er nauwkeurige tekeningen van de IJsselkogge zoals die er ooit uitgezien heeft. Die tekeningen zijn gemaakt door dr. Karel Vlierman, koggekenner bij uitstek. Hij heeft alle koggen, die in Nederland en België zijn gevonden (een twintigtal), nauwkeurig onderzocht en in tekening gebracht. Vlierman is op dit werk gepromoveerd.
Maar soms zeggen tekeningen niet alles en daarom zijn Boerhof en Busser recent nog wezen kijken naar de echte IJsselkogge om een aantal constructies in werkelijkheid te bestuderen. Tijdens het bouwen is de expositieruimte open voor toeristen en andere bezoekers. Dan leggen Boerhof en Busser het gereedschap neer en vertellen honderduit over de koggen en de maritieme (Kamper) geschiedenis.

Scheepsmodellen
Jan Boerhof bouwt al jarenlang scheepsmodellen, die een beeld geven van de ontwikkelingen in de scheepsbouw door de eeuwen heen. Zo heeft hij ook een model van de Kamper Kogge gebouwd. Boerhof besloot om ook een model van de IJsselkogge te bouwen op dezelfde schaal (1:20) als het model van de Kamper Kogge. Dit om de bezoekers van de Koggewerf het verschil in grootte tussen beide schepen te laten zien. Busser zag Boerhof bezig en vroeg of hij hem kon helpen. Sindsdien bouwen ze eendrachtig aan het model. Jan Boerhof doet het meeste werk want Rob Busser zeilt met zijn vrouw Ria in de zomermanden op de Oostzee.
Stichting Kamper Kogge stelt de expositieruimte, hout en gereedschap beschikbaar. Het hout voor het model vormt geen kostenpost want dat komt van de Kamper Kogge. Bij reparaties aan dat schip blijven er goede stukken hout over die in kleinere formaten worden verzaagd. En als vrijwilligers rekenen Boerhof en Busser uiteraard geen uurloon. Het is pure liefhebberij.

Jan Boerhof staat twee toeristen te woord in de expositieruimte (foto: Maarten van Gemert)

Koggewerf
Op de Koggewerf gebeurt van alles. Niet voor niets droomt de gemeente er al jaren van om van het schiereiland op de grens van Kampen en Brunnepe een Maritiem Erfgoedcentrum IJsseldelta te maken. De expositieruimte naast de botenloods, die in 2017 verrees, biedt en toont van alles op het gebied van maritiem erfgoed. In een deel van de expositieruimte bouwen Boerhof en Busser al jaren een paar dagdelen per week aan een schaalmodel van de IJsselkogge.
Busser stond ooit aan het hoofd van de wetenschappelijke commissie die de replica van de Kamper Kogge bouwde – op ware grootte en in varende staat. Hij is van alle technische details op de hoogte evenals zijn ’collega’. Boerhof vertelt met kennis over de bouw van de koggen, waarvan geen één hetzelfde is. Dit is goed te zien aan de IJsselkogge die een rechtlijnig middenschip heeft ten opzichte van de gebogen, vloeiende lijnen van de Kamper Kogge. Die is een kleine eeuw ouder dan de IJsselkogge.

Bataviawerf
Na de succesvolle berging van de IJsselkogge bood onderzoeksleider Wouter Waldus aan een driedimensionale reconstructie in het klein te maken van de IJsselkogge. Toenmalig burgemeester Koelewijn omarmde dit idee en het college stelde geld beschikbaar evenals andere partijen. Samen met professor André van Holk wilde duiker en archeoloog Waldus een digitale reconstructie maken van de IJsselkogge om daarmee vervolgens met moderne 3D-technieken een schaalmodel te fabriceren. Ook dit project is nog verre van voltooid. Op de Bataviawerf wordt gewerkt aan een schaalmodel van 1:10.
De echte IJsselkogge bevindt zich nu in de drogingsfase achter de zorgvuldig gesloten deuren van het conserveringsstation bij Batavialand in Lelystad. Erfgoedcentrum Batavialand is twee jaar geleden door toenmalig demissionair minister Ingrid van Engelshoven (OCW) de functie toegewezen van Nationaal Scheepsarcheologisch Depot. Als beheerder van de maritiem-archeologische rijkscollectie misstaat de IJsselkogge daar niet. De Rijksoverheid investeert miljoenen in de aanwijzing tot depot evenals Provincie Flevoland om meer publiek te trekken.

IJsselkogge
Jaarringen in het hout van de IJsselkogge wijzen erop dat het hout rond 1400 gekapt zou zijn en misschien deels uit Polen afkomstig. Het hout van de IJsselkogge lijkt na 600 jaar in de rivierbodem van dien aard dat de herkomst lastig te bepalen is. De Kamper Kogge is een kleine eeuw eerder gebouwd, naar een scheepswrak dat bij Nijkerk is gevonden onder de codenaam OZ36. Ook van het hout van de OZ36 zijn de jaarringen dendrochronologisch onderzocht. Dat hout is gekapt in de winter van 1335 -1336, deels op de Veluwe.
Door de loop der eeuwen wijzigde de constructiewijze van de schepen. Bij de bouw van Vikingschepen, en later de koggen, werd eerst de huid, de buitenkant van het schip, gebouwd.
De huidplanken werden dakpansgewijs - overnaads - aan elkaar genageld met houten pennetjes of gesmede nagels. Die schepen werden zonder tekeningen gebouwd.
In de zeventiende eeuw en later, toen de schepen groter werden, maakte men van de kielbalk, de stevens en enkele hulpspanten eerst een geraamte waarover de met behulp van vuur gebogen huidplanken werden aangebracht. Die huidplanken worden dan zonder overlapping ’gladboordig’ naast elkaar aangebracht. Vervolgens wordt het schip vol gezet met zware spanten, de ribben van het schip.

Rob Busser legt een detail uit over de bouw van de koggen (foto: Maarten van Gemert)

VOC
De IJsselkogge staat volgens Busser centraal in de ontwikkeling van zeeschepen èn economie. In de serie ’Kampen over Zee’ vertelt cultuurZIEN met themamiddagen en stadswandelingen over het vervolg van de Hanzetijd in de VOC- en WIC-tijd. Op vergelijkbare wijze waren de koggen de voorlopers van de latere VOC-schepen. De handelsreizen, die de koggen in de Hanzetijd in Noordwest Europa maakten, gingen in latere eeuwen door en vormden de basis en met merendeel van de Nederlandse handel. De overzeese handel in de VOC tijd brachten extra bloei in de Nederlanden, maar was ondergeschikt aan de opbrengsten van de Oostzeehandel.
Met het eerste recht op expositie van de IJsselkogge heeft Kampen goud in handen. Maar ook met toegewijde vrijwilligers als Boerhof en Busser bij Stichting Kamper Kogge. Beiden werken met grote inzet door aan de IJsselkogge op kleine schaal.

..